Cuộc đua xuống đáy
Linh Nguyen, 35 tuổi, là một tài xế của một ứng dụng gọi xe. Linh cho biết, trước đây cô đã từng có những ngày chuông điện thoại thường xuyên vang lên với những cuộc gọi đặt hàng.
Nhưng cơ thể cô mỏi nhừ vì lái xe liên tục trong 10 giờ và thu nhập hàng tháng chỉ khoảng 240 - 280 USD (6-7 triệu đồng).
Linh, tài xế của ShopeeFood, chia sẻ với South China Morning Post (SCMP): "Với mức lương kiếm được, tôi chỉ đủ trang trải tiền thuê nhà và các chi phí hàng tháng. Tôi không thể hỗ trợ bố mẹ mình".
Xu hướng đặt hàng trực tuyến ở châu Á đang ngày càng gia tăng, nhất là trong thời kỳ đại dịch.
Nhờ đó, các công ty lớn từ Grab và Shopee của Singapore, đến Gojek của Indonesia và Line của Nhật Bản, đã thay đổi thói quen của người tiêu dùng bằng cách kết nối, di chuyển, giao hàng và cung cấp hàng triệu việc làm mới.
Một tài xế của GrabFood đang chờ lấy đồ ăn. Ảnh: Bloomberg
Từ những con đường tắc nghẽn giao thông ở Bangkok, đến những con đường đông đúc của Jakarta và thành phố Hồ Chí Minh, những người tài xế với những chiếc áo in logo của công ty dịch vụ giao hàng, đặt thức ăn, mua sắm... có mặt trên khắp đường phố suốt cả ngày lẫn đêm.
Lĩnh vực này đã cung cấp việc làm cho những phụ nữ đang tìm kiếm thời gian linh hoạt, công việc làm thêm cho sinh viên và cơ hội mới cho những lao động tay nghề thấp, một số người vừa bỏ việc tại nhà máy.
Nhưng SCMP dẫn lời các nhà phê bình cho rằng nó cũng đang tạo ra một cuộc đua xuống đáy, khi người sử dụng lao động ít chịu trách nhiệm, các điều khoản và điều kiện thấp, các khoản phí quá cao và môi trường làm việc cạnh tranh vì nhiều lao động nhưng quá ít việc làm.
Trong khi đó, các công ty ứng dụng giao hàng trở nên giàu có, thu phí từ cả tài xế cũng như các cửa hàng và nhà hàng mà họ phục vụ.
Theo nhà nghiên cứu thị trường Modor Intelligence Report, chỉ riêng tại Việt Nam, lĩnh vực gọi xe được dự đoán sẽ thu về khoảng 1 tỷ USD trong năm nay và tăng lên 2,61 tỷ USD vào năm 2028.
Nghiên cứu cho thấy thị trường gọi xe của Thái Lan được định giá 2,26 tỷ USD và dự kiến sẽ đạt 4,6 tỷ USD năm 2028 trong khi thị trường Indonesia được định giá 2,67 tỷ USD và dự kiến sẽ vượt 4,66 tỷ USD.
Nửa ngày mới có 1 đơn hàng
Nhiều người lao động ngày càng không hài lòng.
Các tài xế ở Jakarta cho biết quỹ đạo thu nhập đã đi xuống sau đại dịch khiến nền kinh tế Gig (nền kinh tế mà trong đó mọi người thường làm việc bán thời gian hoặc tạm thời) trở nên không bền vững ở một trong những thành phố đắt đỏ nhất thế giới.
Alvin Tan, 36 tuổi, cho biết anh bật ứng dụng lúc 10h sáng và phải chờ gần 12 tiếng mới có đơn hàng đầu tiên.
"Có rất nhiều người mới. Bây giờ tôi chỉ thực hiện vài đơn hàng mỗi ngày, có thể tối đa là 5 đơn hàng".
Ở Thái Lan, nơi chi phí sinh hoạt thấp hơn nhưng cạnh tranh gay gắt như ở Singapore, những người lái xe cho các công ty ứng dụng gọi xe thường xuyên bị các tài xế taxi truyền thống tấn công vì đón khách quá gần các địa điểm hoạt động của họ.
"Với quá nhiều tài xế hiện nay, thật khó để kiếm được thu nhập tốt", tài xế Khang Nguyen của Gojek, 26 tuổi, chia sẻ với phóng viên mục This Week In Asia của SCMP tại TP.HCM.
Khang đã bỏ công việc ở nhà máy để có được sự linh hoạt trong công việc. Nhưng sau 3 tháng nhận mức lương chỉ 5 triệu đồng (205 USD) mỗi tháng cho công việc chiếm tới 11 giờ/ngày, anh cũng quyết định nghỉ việc.
Ngoài ra, anh cho biết "ban đêm có những đoạn đường vắng vẻ, rất đáng sợ".
Theo trang web so sánh lương toàn cầu Sala Explorer, tài xế xe công nghệ tại Việt Nam làm việc 48 giờ một tuần, kiếm được trung bình 4,91 triệu đồng/tháng sau khi trừ chi phí. Con số này cao hơn một chút so với mức lương tối thiểu 4,68 triệu đồng.
Một cuộc khảo sát năm 2023 của trang web so sánh lương toàn cầu Sala Explorer cho thấy những tài xế sử dụng ứng dụng công nghệ tại Việt Nam làm việc theo tiêu chuẩn 48 giờ/tuần, kiếm được trung bình 4,91 triệu đồng/tháng sau khi trừ chi phí.
Ngoài ra, những người làm nghề tự do cho biết họ không nhận được nhiều lợi ích như nhân viên chính thức, chẳng hạn như an sinh xã hội, nghỉ thai sản, nghỉ phép hàng năm hoặc trả lương làm thêm giờ.
Tại Việt Nam, các tài xế sử dụng ứng dụng gọi xe thường chỉ nhận được bảo hiểm tai nạn.
Theo báo cáo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, tỷ lệ tiếp cận các chương trình phúc lợi xã hội và bảo hiểm y tế của những tài xế trẻ vẫn còn thấp.
Trả lời câu hỏi về các biện pháp bảo vệ dành cho người giao hàng, Grab cho biết họ cung cấp "một bộ toàn diện" các chương trình phúc lợi bao gồm "bảo hiểm miễn phí liên quan đến công việc cho các đối tác".
Foodpanda cũng cho biết họ cung cấp bảo hiểm tai nạn cá nhân cho tất cả tài xế.
Nhưng các ứng dụng này cũng là "cần câu cơm" cho nhiều lao động.
Cựu tài xế taxi Paisit Jetkranboonchoo cho biết Grab đã "cách mạng hóa" công việc này bằng việc tự động tìm kiếm khách hàng.
"Họ thậm chí còn thưởng cho bạn khi lái xe trong thành phố vào giờ cao điểm", Paisit Jetkranboonchoo nói.
Tự đóng tiền bảo hiểm, Paisit Jetkranboonchoo nói rằng công việc tự do phù hợp với anh và "các đặc quyền rất tốt", liệt kê các khoản giảm giá cho cà phê, xăng dầu và những thứ tương tự.
"Bạn có thể trả góp thông qua Grab để nhận điện thoại mới. Tôi đang nghĩ mình sẽ sớm mua được một chiếc iPhone… chỉ với 100 baht (khoảng 65 nghìn đồng) một ngày", Paisit nói.
